IDEAL TASIYICI SİSTEMLER

IdeAl tasiyici sistemler nasil olusturulur , sayfalarca yazabiliriz. Ancak taşiyici sistemin belirleyen sadece muhendis degildir. Mesela imar parselinin geometrisi, mimari tasarim, binanin/bolumlerin fonksiyonu gibi belli basli hususlarda tasiyici sistemi belirler. Tabii burada tasiyıcı sistem dendiginde sadece kolonlar, sadece perdeler anlasilmamalıdir. Taşıyıcı sistem , elemanlarin belli bir mantikla biraraya getirilerek olusturuldugu komple bir sistemin adıdir. Tasiyici sistemi lokal degilde topyekun olarak gormek gerekir. Taşiyici sistem olustururkende secilecek elemanlar(kolon,kiris, perde vb) da bir sistemin parcasi olarak dusunulmeli ve sectiginiz elemanin tasiyci sisteme etkiside degerlendirilmalidir. Tasiyici sistemde esas elemanlar degil sistemin iyi calismasinin saglanmasidir. Yoksa eleman bazinda birtakim sorunlar ortaya ciksa bile iyi dusunulmus bir sistemde eleman baxindaki aksakliklar ciddi sorunlara yol acmaz.

Taşiyıcı sistemi gercekten “sistem” olarak gormek ve olusturmak gerekir. Her bina farkli olsada, her bina icin ayni tasiyici sistem uygulanamayacak olsada birtakim dogru deyler soylenebilir. Birkere olusturdugunuz tasiyici sistemin baglilik derecesi yuksek olmalidir.Baglilik=hiperstatiklik olarak dusunebilirsiniz. Baglilik derecesinin yuksek olmasi demek sistemi olusturan elemanlarin birbirlerini etkilemesinin mumkun olmasi, birbirinden kuvvet alabilmesi yada birbirine kuvvet verebilmesi anlamina gelebilir. Akliniza şu gelebilir :”ben sistemi olustururken elemanlara gelen kuvvetleri , kapasiteleri hesapliyorum ona gore dizayn ediyorum.Dolayisiyle elemanlar yeterli dayanimda oluyor, birbirlerine bagli olsalar ne olmasalar ne” .Evet bir bakima dogru. Ancak ozellikle yatay yuk etkimesi durumunda bazi tasiyici sistem elemanlarinin dayanimlari azalabilir yada ortadan kalkanilir(hasar). Bu durumda hasar goren bu elemanin karsiladigi etkilerin baska elemanlarca alinmasi ve bina gvenliginin devamının saglanmasi gerekir.Yani birtakim elemanlar calisamasa bile bina kararli davranişa devam edebilmelidir. Iste bu durumada baglilik davranisi yani yuksek hiperstatiklik saglar.Sistemin hiperstatiklik derecesi ne kadar fazla ise , sistem elemanlarinin yardimlasmadi o derece iyidir. Yani siz yuksek hiperstatiklik derecesi saglayarak aslinda her elemani birbirine sigortaliyorsunuz.Bir eleman calismassa o elemanin yanindakiler devreye girerek kuvvetleri aliyor ve sigorta gorevi goruyor. Yine konuya hakim olan muhendisler durup dururken nasil hiperstatiklik derecesinin artirilabilecegini metak edebilirler. Dogru ya siztemi olusturduk , kolon kiris koyduk, dugum noktalari olusturduk.Simdi hiperstatiklik derecesini artiracagiz diye yeni dugum noktakarimi olusturacagiz yani yeni kolon kirisler mi sistemi ilave edecegiz ? Tabi ki hayir. Ancak hiperstatiklik derecesini artirmak icin mesela zorunlu olmadikca binayi dilatasyonlarla bolmeyecegiz, dilatasyondan kaçacagiz. Bu kacinma yapinin hiperstatiklik derecesini yukselten en onemli etkendir. Cogu muhendis sanki dilatasyonu cok yararli bir seynis gibi gorur ve mumkun mertebe dilatasyon olusturmaya calisir. Oysa esas olan tek yapidir ,zorunlu kalinirsa dilatasyon dusunulmelidir. Yani dilatasyondan olabildigince kacinilmalidir.

Tasiyici sistemde deprem kuvvetleri tum dogrultularda etkili olabilir.Bu nedenle sizin yapinizin dayanimida asal iki yonde bir irine esit olarak duzenlenmezine calisilmalidir.Yani binanin guclu yonu binanin zayif yonu diye birsey sozkonusu bile olamaz. Eger siz bastan binanin zayif yonu diye bir kavram kullaniyorsaniz daha isin basinda hata yapiyorsunuz ve zayif bir bina okusturuyorzunuz anlami ortaya cikar.Dolayisiyle bina iki asL yondede dayanim ablaminda birbirine yakin olmalidir.Gunumuzde kulla digimiz yazilimlarladA zaten bunun tespiti kolaydir.Kolaylikla x ve y yonlerindeki yapi dayanimini tespit edebilirsiniz. Yine akliniza , binanin her iki asal yonde birbirine yakin dayanima sahip olmasinin ne tur bir yarari olabilecegi sorusu gelebilir. Cevabida basit. Bu takdirde yapida olusacak deprem kuvvetleri burulma olusturmaz/en az olusur.Cunku dayanimlar bir irine yakindir.

Yapilarda ozellikle burulmadan cekinmek gerekir.Bu yuzdendd ozellikle sistem yeterli burulma rijitligine sahip olarak duzenlenmelidir.Yeterli burulma rijitligine sahip bina olusturmak ise son derece basittir : Yeterli rijitlige sahip elemanlar(perde yada uzun kolon) binanin dis köşe noktalarina yakin yerlestirec eksiniz. Baska bir ifade ile binanin dis kose noktalarina koyacaginiz elemanlar perde yada uzun kolon olacak….

Ahmet CELIKKOLLU
Insaat Muhendisi
ESKISEHIR

Editörün Diğer Yazıları :

• TBDY2018’E GÖRE KİRİŞSİZ DÖŞEMELİ TAŞIYICI SİSTEMLER…
• SÜNEKLİK DÜZEYİ SINIRLI KİRİŞLER
• KOLON KİRİŞ BİRLEŞİM BÖLGELERİ
• BETONARME SİSTEMLERDE KİRİŞLER NE KADAR ÖNEMLİ?
• KARMA SİSTEMLER…