TEMEL BAG KIRISLERI

Muhendisler(insaat muhendisleri)  bag kirisi kavramini duydugunda, sanki onemsiz bir kiristen bahsedildigini  sanir. Oysa durum biraz farklidir.Temelde kullanacagimiz bag kirislerinin hayati bir onemi  vardir.

 

Ust yapidaki yukler , dusey elemanlar vastasiyle ki bunlar perdeler ve kolonlardir zemine iletilirler.Zemin kuvvetleride isin icine girdiginde burada birtakim kesit tesirleri olusur.Zaten temelleride bu kesit tesirlerine  gore dizayn ederiz.Yapi durumuna gore, zemin durumuna gore kolonlarin zeminle birlestigi  yerlerde tekil temel, surekli temel, alan temel tiplerinden birini kullaniriz.Yada bu temel cesitlerini ayni anda kullanabiliriz.Temelde de , yani kolonlarin en alt noktasinda da yatayda kuvvetler olusur.Nasil ki moment etkisini aliyoruz, nasil ki kesme kuvveti etkisini aliyoruz, nasil ki eksenel kuvvet etkisini aloyoruz bu yatay itkileride almak zorundayiz.Yatay etkiler alinmadigi takdirde kolon en alt noktalari yatayda hareket eder/ etmeye calisir.Bu durum ust yapida hadara neden olabilir.Temelde olusacak bu yatay yuklerin buyuklugu yapi agirligi ile, tasiyoci sistem tipi ile ve zeminle ilgilidir.Bazen bu yatay yukler dikkate alinmayacak tarzda kucuk degerler olurken  bazende buyuk degerlere  ulasabilir.Mesela kemer tipi tasiyici sistemlerde yada kubbeli  yapilarda  temeldeki bu yatay kuvvetler  nispeten buyuktur.Onlem alinmazssa yapinin stabilitesini bozabilirler.Ozellikle kemer tipi tasiyici sistemlerle olusturulmus yapilarda bu kuvvetlerin alinmasi gereklidir.Inceleme firsati buldugum 700-800 yillik tarihi kemerli yapilarda bile temele konulmus ,ayaklari birlestiren elemanlarla ve yukarida kemer baslangicina konmus elemanlarla bu yatay kuvvetlerin alindigini gordum.Tabii o yillarda bilim  bu kadar gelismis degildi.Dolayisiyle deneme yanilmaya gore bu elemanlar konmustu.Ancak bircok tarihi binada bu elemanlar malesef estetik kaygilarla sokulmus durumda.Guncel ornek olarak bikac ay once ziyaret ettigim demredeki noel baba kilisesindeki kubbe ve kemer baslangicindaki yatay elemanlarin sokulmesini gosterebilirim.Yatay kuvvetleri alan bu elemanlar(demir yada ahsap) sokulmus yerleride hala belli.Gerekli yerlere yazili uyarilarimida yaptim.Ancak ulkemizdeki vurdumduymazliginda farkinda oldugumdan kisa vadede sonuc beklemiyorum.Zaten bakanligin aylar gecmesine ragmen dilekceme bir cevap vermemeside bunun  delili.

 

Temele atilmasi gerekli bag kirislerinin amacinin kolon diplerinde (dusey elemanlar) olusan yatay kuvvetlerin alinmasi oldugunu  soyledik.Yonetmeligimize gorede zaten temeller her iki yonde mutlaka birbirine baglanmak zorunda.Eger temeliniz alan temel ise yada her iki yonde surekli temel ise mevcut durum zaten bu yatay yukleri karsilamakta.Ama tek yonlu surekli temel yada tekil temel dizayni yapmissaniz yatay yukleri bu baf kirisleri ile aldirmak zorundasiniz.Tum temeller   xx  yonunde ve  yy  yonunde mutlaka bagli olmalidir.Yatay kuvvetlerin buyuklugu sizin bag kirisinizin buyuklugunu etkiler.Yatay kuvvet buyuklugude kolon eksenel kuvvetinizin buyuklugu ile ilgilidir.Yatay kuvveti bulmak icin oyle ayrintili bir hesaba gerek yoktur.Kolonlarinizin normal kuvvetini bilmeniz yatay kuvveti tahmin etmeniz icin yeterlidir.Mesela 100 ton eksenel kuvvetin oldugu iki kolon arasinda bir bag kirisi atacaksaniz bu bag kirisini dizayn etmek icin hesap yukunu 100 x 0.12=12ton alabilirsiniz.(en kotu zemin ve 1.deprem bolgesi).Bu 12 ton yatay kuvvet degeridir.Deprem hareketine yada diger dis etmenlere  gore yada tasiyici sistem tarzina gore bu yatay kuvvet cekme de olabilir basincta olabilir.Muhendis dizaynini yaparken bu 12 ton kuvvetin hem basinc hem cekme oldugunu dusunmelidir.Betonarme bag kirisi dusunuyorsa cekme kuvvetlerinin tamamini donatiyla karsilamalidir.Celigin santimetrekaresinin 3650kg kuvvet tasidigini dusunurseniz 12 ton icin  12000 /3650=4 cm2 donati gerektigini bulursunuz.Basinc kuvveti durumunda ise birde isin icine burkulma olayi girer.Sonucta bag kirislerini cok narin yaparsaniz basinc etkisinde bunlarin burkulmaihtimalinin oldugu asikardir.Her halukarda 25×30 cmxcm ebatlarindan daha ufak bag kirisi yapilmamalidir.Uzunluk arttikca bag kirisi yuksekligide artirilmslidir.Yonetmelige baktiginizda bag kirisi minimum enkesit boyutunun acikligin 1/30 undan kucuk olamayacagini gorursunuz.Yani 900 cm mesafeli iki kon temelini bag kirisiyle baglayacaksaniz bu bag kirisi 900/30=30 cm yuksekliginde olmalidir.Eger mesafeler cok uzunsa(mesela klasik prefabrik siztemler) bu takdirde mesafe orta noktalarina butuk rijitlige sahip elemanlar yapilarak bag kirisleri bu rijit ekemana baglanabilir.Bu takdirde burkulma boylari yari yariya azalacaktir.Bag kirisleri zemin tarafindan sariliyorsa , yani toprak altinda ise, yada herhangi bir neden icin atilmis taban betonu icinde ise bu takdirde burkulma etkilerinin olmayacagi varsayilabilir.Cunku bag kirisini saran zamin yada  beton burkulmayi onler.Son olarakda bag kirislerinin nereden atilmasi gerektigi sorusunu cevaplayalim.Bag kirisi, temel dip kotundan kon dip kotuna kadar olan mesafeden atilabilir.Kolona baglanmaz.Bag kirisinin baglanacagi en ust kot kolonun temel ile birlestigi yerdir.Bag kirisinin ust kotu en fazla burada olabilir.

 

 

 

 

 

Ahmet CELIKKOLLU

Insaat Muhendisi

ESKISEHIR

 

 

Editörün Diğer Yazıları :

• KOLON KİRİŞ BİRLEŞİM KESME GÜVENLİĞİ KARŞILAŞTIRMASI
• MOMENT KAPASITESI…
• ATALET
• DUSEY DEPREM ETKİSİ
• BETONARME KOLONLAR