Temel Nedir? Temel Çeşitleri Nelerdir?

Temel Nedir?

Yapının yüklerini, güvenli bir şekilde zemine aktaran yapı elemanıdır. Temeller, düşey taşıyıcılardan ( kolon, perde, çekirdek taşıyıcı duvar vb.) aldıkları yükleri daha geniş bir alana yayarlar. Betonarme temeller, sadece betonarme değil, çelik, ahşap gibi yapıların da temelleri olarak kulalnılır.

Temel  Çeşitleri Nelerdir ?

Temeller, yükün büyüklüğüne, yükün geldiği düşey taşıyıcıya, zemin türüne ve taşıma gücüne bağlı olarak çeşitli şekillerde yapılabilir.

YÜZEYSEL TEMELLER

Yapı yükünün, zemin yüzeyine yakın bir yerde güvenle taşınabildiği  zeminlerde uygulanır. Kuru ve sulu zeminlerde uygulanabilir. Temel, kesinlikle zemin yüzeyine oturtulmamalı, mutlaka don seviyesi altına inilmelidir. Yüzeysel temelleri, kendi içinde duvaraltı temeli, tekil temel, sürekli temel ve radye temel olmak üzere dört gruba ayırabiliriz.

1. Duvar Altı Temeli:

Kagir temel, beton temel, betonarme temel gibi türleri vardır.

2. Tekil Temeller:

Her kolonun altına ayrı ayrı yapılan temellerdir. Münferit veya ayak temel de denir.  Orta sertlikte zeminlerde ve bina ağırlığının daha az olduğu koşullarda uygulanabilir. Tekil temeller zemine, genelde kare veya dikdörtgen, nadir de olsa daire veya çokgen tabanlı sömeller ile oturtulurlar.

Olumlu Yanları:

• Ekonomik olması
• Yapım kolaylığı
• Statik çalışma biçiminin net olması

Dikkat Edilecek Hususlar:

! Zemin, kolon altındaki temellerin birbirine çok yaklaşmadan boyutlandırılmasına imkan sağlayacak sağlamlıkta olmalıdır.

! Zeminde ve/veya yapı sisteminde, temellerde farklı çökmelere sebep olabilecek süreksizlikler olmamalı

Sadece düşey yük ( normal kuvvet)  etkisi altındaki tekil temellere pandül kolon temeli denir. Düşey yükün yanı sıra temel eğilme momenti ve yatay kuvvet etkisi altında ise simetrik tekil temeller (ankastre kolon temeli) ya da simetrik olmayan tekil temeller olarak sınıflandırılabilir.

!Eğer kolonların yakınlığı ya da kolona etkiyen yüklerin büyüklüğü nedeni ile tekil temeller birbirine girişiyorsa 2 kolon temeli ( birleşik-kombine temeller) kullanılır. Yapı kenarındaki kolon temeli, komşu arsa ya da bina sınırını ihlal edecek ise yine bu temel uygulanmalıdır.

3.Sürekli Temeller:

Sürekli temeller, şerit temel veya mütemadi temel olarak da adlandırılır. Kendi içerisinde bir doğrultuda sürekli temel ve iki doğrultuda sürekli temel olmak üzere iki gruba ayrılır. Bir doğrultuda sürekli temel yine kendi içinde iki kolon temeli ( yukarıda bahsettiğim) ve ikiden fazla kolonlu sürekli temel olarak gruplandırılır.

Zeminin sağlam olduğu basit yığma binalarda, temel duvarları ya doğrudan temel tabanına ya da temel zemini üzerinde dökülen betonarme duvaraltı sömeli ya da taştan yapılan taş sömeli üzerine oturur. Temel zeminin daha zayıf ve bina  yükünün daha fazla olduğu yapılarda ise taşıyıcı temel duvarlarının altına, iskelet-karkas yapılarda da kolonların altına, kolon enkesitleri boyunca devam eden betonarme sürekli sömeller yapılır. Bu sömeller plak, kiriş ya da tablalı kiriş şeklinde inşa edilebilr.

 4. Radye Temeller:

Radye jeneral olarak da bilinir. Dolma zeminlerde, emniyet gerilmesinin düşük olduğu ya da fazla sıkışabilen zeminlerde, kolonların birbirine çok yakın olduğu durumlarda radye temel uygulanır. Bina zemini tamamen örten ve tersine çalışan bir döşeme üzerine oturtulur.  Radye temel imalatı adlı konumu incelemek isterseniz : Radye Temel Nedir?

Düz Radye Temel:

Kirişli Radye Temel:

Duvar ya da kolonların aralıkları fazla ise temel, kirişli radye temel olarak yapılır. Kirişli radye temeller iki şekilde yapılır.

• Alttan Kirişli Radye Temel
• Üstten Kirişli Radye Temel
• Mantar Şekli,nde Radye Temel
• Ters Kemer Şeklinde Radye Temel
• Rijit Temel

DERİN TEMELLER

Zeminin sağlam tabakası çok derinde ise, yapı yüklerini bu tabakalara aktarabilmek için derin temeller kullanılır. Derin temeller, zemin içerisinde kullanılabilir hacimler oluşturabilme avantajına da sahiptir.

1. Ayak Temel:

Tekil temeller gibi ve genellikle betonarme olarak inşa edilir. Ayaklar, planda belirtilen duvarların birleşme noktalarına getirilir ve tabanları, kare veya çan şeklinde genişletilir. Açık temel çukurunda inşa edilen bu ayakların üst kısımları, birbirine betonarme kirişlerle bağlanır.

2.Kazıklı Temel:

Yapı yükü, zemine çakılan kazıklar kanalıyla, derinlerde bulunan sağlam zemine, kazık uçlarıyla(uç kazığı) yada kazığın yan yüzeylerinin sürtünmesinden (sürtünme kazığı) yararlanarak aktarılır. Zemine belirli aralıklarla çakılan bu kazıklar birbirine, üst kısımlarına atılan bağ kirişleri ve ızgaralarla bağlanır.

3.Kesonlar:

Sağlam zeminin derinde olması keson temel ve kazık temellere göre daha geniş karne ve sağlam temel yapmak gerektiği durumlarda keson temeller uygulanır. Bu tip temeller, zemin üzerinde içersisi boş olarak inşa edilip, ağırlığından da yararlanarak, istenilen derinliğe indirmek suretiyle oluşturulur.

Genllikle üç tipte yapılır:

• Açık kesonlar
• Pnömatik kesonlar
• Yüzen kesonlar (yüzen sandıklar)

Yazar : Aykut Özdemir

Editörün Diğer Yazıları :

• Zemin Sıvılaşmasına Temel Yaklaşım
• Beton Dökerken Nelere Dikkat Edilmelidir ?
• Zemin mekaniği inşaat mühendisliğinin olmazsa olmazı!
• Çelik Yapılar ve Betonarme Yapılar Arasındaki Farklılıklar
• Deprem güvenliği için ev alırken dikkat!