DUSEY DEPREM ETKİSİ

Binaların güçlü yönü, yercekimi doğrultusundaki yönüdür. Bu bağlamda düşey yönde deprem hesabı pek yapılmaz. Taşıyici sistemi topyekün göz önüne aldığimızda, düşey yönde deprem  hesabı yapılmaması mantiklı gibi görunebilir. Ancak bölgesel bazda, eleman bazında düşünüldüğünde düsey yonde de, kısmi hesapta olsa deprem hesabinin yapilması gereklidir.

50cmx50cm boyutlarinda, kat yuksekliginin 3’er metre oldugu, 5 katli bir bina dusunelim. Dusey yondeki bir kolonun basinda(topaklanmis kutle kabulü) spektral ivme’nin 1 oldugunu dusunelim. Bu kolonu  50 ton’a maruz kaldigini dusunelim(normal kuvvet). Bu tek kolon 50cmx50cmx1500(5katx3m) boyutlarindadir. Duseydeki deprem kuvveti de yaklaşik F=50×1=50 ton civarindadir ki, topraga kadar bu rijitlikle devam eden bir eleman icin bu sorun olmayabilir.

 

Simdi de 40cmx40cm ebatlarinda bir kolonun 6-7 metre acikligindaki bir kirisin uzerine oturdugunu dusunelim, hatta kirisin ortasina otursun.Bu kolonun normal kuvvetide 30 ton olsun(kiris uzerine oturan kolonun normal kuvveti). Dusey spektral icme yine 1 olsun. Deprem aninda, bu kolonda F=30 x 1=30 ton luk bir kuvvet olusur(dusey yonde) ve bu kuvvet oturdugu kirisin ortasinda tekil yuk etkisi yaratir. 6 metre acikliginda bir kiris ve kiris  ortasinda 30 tonluk bir tekil yuk. Bu kuvvet ihmal edilebilir mi?

 

Yine bu siralar cok yaygin olan ve hala dogru duzgun nasil calistigini kestiremedigimiz(en azindan ben kestiremiyorum) egik kolonlarin durumu. Hatta oyle betonarme kolonlar goruyorum ki 30 derece  egimli. Peki bu egik kolonlarda dusey ivmeden dolayi(deprem kuvveti) olusan kuvvet nereye gidiyor, bu kolon bunu nereye nasil veriyor? Eger egik bir kolon  mevcutsa mutlaka dusey ivme onemlidir. Yonetmelikte var yada yok, idare istiyor yada istemiyor farketmez egik kolon yapmak zorundaysaniz mutlaka dusey deprem hesabi yapilmalidir. Aslina bakarsaniz, her halukarda bu egik kolon sacmaligindan muhendis kacmalidir, kolonlar tam dusey yapilmali, mimari yada baska bir nedenden dolayi egik elemanlar yapilacaksa bunlar tasiyici olmamalidir. Yazilimlar,evet birtakim toplama cikarma yapip dizaynlar yapiyor ama, egik kolonlar konusunda hicbir yazilima guvenmemek sanirim dogru bir hareket olur. Egik kolon tam olaraj nasil calisir/calisiyor(ozellikle depremde) emin olun hala tam bilinmemekte(yada ben bilmiyorum).

Dolayisiyle eleman bazinda, bolgesel bazda dusey deprem etkisi bazen onemli olabiliyor.

 

Bugune kadar ki yonetmelikler de dusey deprem hesabi zorunlulugu yoktu. Ancak TBDY2018 de artik bu zorunlu. Dusey yonde de bir spektrum var ve bu spektrum kullanilarak depremin dusey etkisi de dikkate alinacak.  Bazi binalarda/elemanlarda bu spektrum kullanilirken, bazi  binalarda da, dusey spektral ivme yatay ivmenin belli orani nispetinde dikkate alinacak.Ama dusey de de bir deprem etkisinin olacagi muhendise hatirlatilacak.

 

TBDY2018′ e gore dusey deprem spektrumu kullanilarak, dusey de deprem hesabi yapilacak binalar DTS1,1a,2,2a olan binalar.Yani ivme nin buyuk oldugu onemli binalar.Ayrica DTS lerden bagimsiz olarak, 20 metreden fazla aciklik olan kirislerde, 5metre deb daha buyuk konsollarda, kirise oturan kolon iceren binalarin bu kisimlarinda ve egik kolonlarda spektrum kullanilarak dusey deprem hesabi zorunlu. Bunlar haricindeki binalarda ise dusey deprem hesabi icin spektrum kullanmak zorunlu degil. Bu binalardaki dusey deprem hesabi ise, yatay ivme spektrum degerinin belli orani dikate alinarak yapilabilecek(2/3Sds).

 

 

Ahmet CELIKKOLLU

Insaat Muhendisi

ESKISEHIR

Editörün Diğer Yazıları :

• TBDY2018 DEPREM HESABI ESASLARI
• BETONARME KOLONLAR
• KOLON KİRİŞ BİRLEŞİM KESME GÜVENLİĞİ KARŞILAŞTIRMASI
• BETONARME SİSTEMLERDE KİRİŞLER NE KADAR ÖNEMLİ?
• DEPREMİN DÜŞEY ETKİSİ…