KAYACLARDA TAŞIMA GÜCÜ

Kayaclar genelde tercih edilen zemin birimidir. Kayaçlar dayanim olarak iyi bilinir. Bu baglamda zemin birimi kayac ise proje muhendisleri rahat davranir, yapi temelinde problem olmayacağini düşünür.Kayac goren muhendis coğu zaman ayrıntıli zemin arastirmasina bile gerek duymaz.

 

Evet kayac iyi bir birimdir, ancak her halukarda tedbiri birakmamak ve temelin oturacagı birim kayaç bile olsa dizayn da gerekli titizliği göstermek gerekir.

Kayac zeminin taşıma gücünu tek eksenli basınç dayanimi belirlemez. Numune alırsınız, tek eksenli basinc deneyine sokarsinız, bir deger cikar. Ancak bu deger zemin taşima gucu degildir(zemin tasima gücü olarak almamalısıniz). Serbest basinc deneyinde sonuc 100kg/cm2 de cikabilir, 10kg/cm2 de cikabilir(dikkat edin degerler ne kadar yuksek). Bu degerler zemin tasima gücü degildir. Kayaclarda esas aorun sureksizliklerdir. Kayac birimin temel hesabina esas taşima gucunu de iste bu sureksizlikler belirler. Sureksizlik deyince akliniza  bir kac metre kayac,  sonra kil, sonra birkac metre daha kayac gelmesin. Burada bahsettigimiz sureksizlik kayac icerisindeki kırıklar, catlaklar yada tabakalanmalardir. Bir kayac kesiti cikardiginizi varsayalim. Dusey kesite baktiniz, 80 cm sonra bir catlak var, sonra 40cm ileride bir catlak var, iste bu catlaklar sureksizlik noktalaridir ve tasima gucunde onem arzeder. Sureksizlik araliklari ne kadar fazla ise kayaclarin  o kadar dayanimi yuksektir. Bu baglamda kayac birimde bir temel dizayni yapacaksaniz mutlaka sureksizlikleri irdeleyin. Kayaclarda asiri yukleme sonucunda ani kirilmalar olusabileceginden oturmalar  cok buyuk olabilir ve yapiya zarar verebilir.

 

Peki kayac bir birimin tasima gucunu nasil belirleriz? Kayac birimden alinan numune serbest basinc deneyine taabi tutulur ve bir sonuc ortaya cikar. Cikan bu sonuc sureksizlik durumuna gore bir sayi ile carpilarak azaltilmali ve nihai tasima gucu bulunmalidir.

KAYAC TASIMA GUCU=NUMUNE SONUCU x sureksizlik katsayisi diyebiliriz. Sureksizlik katsayisida tabiki kayacta surekliligi bozan kirik ve catlaklain arasindaki mesafeye gore degisir. Ornegin her 3 metrede bir catlak varsa(en kucuk mesafe 3m) sureksizlik katsayisi  0.40 alinabilirken, 30cm de, 40cm de bir catlak varsa bu katsayi 0.10 alinabilmektedir.  Sayisal bir ornek vereyim sureksizligin etkisini gorün: kayac numunesi aldik, serbest basinc deneyine soktuk serbest badinc deneyi sonucu 100kg/cm2 degerini gorduk. Sureksizlik durumuna baktik 3m de bir catlak var(en kisa 3 m). Kayacin tasima gucu

100×0.40=40kg/cm2 alinabilir.

Ayni kayacta 30cm de bir sureksizlik oldugunu dusunelim. Yani 30cm de bir catlak var(en kisa aralik 30cm). Bu durumda kayacin tasima gucu

100 x 0.10=10kg/cm2 alinabilir.

Sureksizligin etkisini goruyormusunuz. 4 kat. Her iki kayacta da serbest basinc deneyi sonucu 100lg/cm2 olmasina ragmen tasima gucu farkli. Nedeni sureksizlikler.

 

Kayac birimlerde de kendimize fazla guvenmemeli, dikkatle temel dizayni yapmaliyiz. Sureksizlikleri mutlaka belirlemeliyiz…

 

 

Ahmet CELIKKOLLU

Insaat Muhendisi

ESKISEHIR

 

 

 

Editörün Diğer Yazıları :

• TEMELLER KONUSUNDA AZ BILINENLER…
• TEMEL TASARIMI İLKELERİ
• ŞİŞEN ZEMİNLERDE TEMEL TİPİ SEÇİMİ
• ZEMİN TAŞIMA GÜCÜ…
• TEMEL BAG KIRISLERI