Moda’da Mimarlık Tarihiyle Karşılaşmalar: İfraz

Moda mahallesini 11 genç sanatçının üretimleriyle dolduran açık hava sanat etkinliği “Red Bull Art Around”daki işleri 17 Mayıs’a kadar Moda sokaklarının muhtelif noktalarında görebilirsiniz. İşte bu işlerden bir tanesi mimari dokunuşuyla hemen dikkatimizi çekti.

Onur Atay’ın tasarladığı panolarda, şeffaf pleksi üzerinde beliren eski Moda apartmanları; hem yıllar öncesinden gelen metinleriyle hem de artık yerinde olmayan çizgileriyle mimarinin uçucu doğasını hatırlatıyor. Paneller artık orada olmayanı tekrar orda hayal edebilmemiz için bize görsel ve yazınsal bir oyun oynuyor. Tabi herşey bu mimari romantizm üzerine kurulmuş değil, Atay panelleri oluştururken aynı zamanda Moda’nın mimarlık tarihindeki hikayelerden birinin titizlikle izini sürüyor.

Panellerde gördüğümüz yapılar için Moda’nın Mühürdar Caddesi hattına odaklanılmış. Burada, ’30’ların başında gerçekleştirilen bir ‘parsel ayırma’, yani ifraz eylemi takip edilerek ardısıra inşa edilen yapılar incelenmiş. Atay bu dönemde Kadıköy’ün ve sahil şeridinin sayfiye fonksiyonuna sahip olmasının, yapı karakteri üzerinde etkili olduğunu, yeni yapıların iki veya üç katlı aile yapıları olmasına yol açtığını belirtiyor.

’30’lu yıllarda yapılan bu yeni binaların izini süren Atay, o yılların Arkitekt dergilerinden yararlanmış. Panellerdeki binalar üzerine yazılmış metinler ’30’lu yılların Arkitekt dergilerinden alınmış. Yine aynı dergilerden yararlanarak Sıdıka Haydar Evi (1933), Sâni Yaver Villası (1932) ve İhsan Bey Evi (1933) yapılarının planlarını etüt eden sanatçı, cephe fotoğraflarını da inceleyerek artık olmayan yapıların 3D modellerini hazırlamış.

Parsellerin adreslerini Pervititch haritaları üzerinden kesinleştiren Atay, sokakta yerleştireceği panellerin yerleri ve büyüklüklerine göre binaların 3D modellerini doğru perspektife yerleştirip, eski binaları yeni parseller üzerinde görmemizi sağlamış. Onur Atay uzun soluklu bir çalışmanın ilk ayağı olarak kurguladığı projenin amacını şöyle açıklıyor:

“İfraz projesi, erken Cumhuriyet döneminde Kadıköy’de gerçekleşen imar hareketlerine mercek tutma amacıyla başlanmış mimari bir araştırma ve canlandırma çalışmasıdır. Özellikle ‘30’ların başlarında yükselen, odağını yeni ülkenin yeni başkenti Ankara’dan uzaklaştırarak İstanbul’a tekrar çeviren kentleşme hareketlerini Kadıköy ölçeğinde sorgulamak ve bir başlangıç yapmak, bu projenin öncelikli tercihidir.”

Yakın zamanlarda Moda sokaklarında dolaşırken tarihten gelen bu evlerin çizgilerine rast gelmenizi temenni ediyoruz.